"مکتب رجالی"
امیر هاشمی-عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان
این چند سطر را به افتخار انتخاب شایسته آقای دکتر علی رجالی به عنوان پیشکسوت برتر آمار ایران در سال 1401 می‌نویسم. قصد بیان خدمات آقای دکتر رجالی به جامعه آمار و ریاضی کشور را ندارم، زیرا این خدمات بر کسی پوشیده نیست، ولی 15 سال همکار بودن با ایشان در یک دانشکده، درس‌هایی به من آموخته است که در این نوشتار می‌خواهم برخی از آن‌ها را بیان کنم. ویژگی‌های منحصر به فرد ایشان، مکتبی در فضای آموزشی کشور ایجاد کرده است که من آن را "مکتب رجالی" می‌خوانم؛ مکتبی که از دل آن، "خانه ریاضیات" اصفهان پا به عرصه وجود نهاد که امیدوارم توسط نهاد‌هایی مانند یونسکو به عنوان یک اثر ماندگار علمی ثبت شود. من در این نوشتار تنها به دو بعد مهم در این تفکر، یعنی "شخصیت اجتماعی" و "شخصیت آموزشی" اشاره می‌کنم.
الف) شخصیت اجتماعی: متاسفانه، گاهی اوقات، اظهار نظرات و قضاوت‌های ما در دانشگاه به دلایل مختلف، از جمله ضعف، شرم از بیان دیدگاه‌ها یا نگرانی از عواقب اظهار آن‌ها، دقیق و درست نیست. به قول آقای دکتر محمد فاضلی، تبدیل به "جلاسان گردگو" شده‌ایم. در جلسات زیادی شرکت می‌کنیم ولی احساس و نظر واقعی خود را بیان نمی‌کنیم. اغلب به مصلحت می‌اندیشیم تا اظهار نظر صریح علمی. صراحت لهجه آقای دکتر رجالی در همه جلسات و در مقابل هر مسئولی، برای من بسیار آموزنده بود. آنچه مورد انتظار است که در فضای آموزشی تجربه شود بیان نقطه نظرات علمی و اعتراف به اشتباهات (همراه با عذرخواهی) است. از این رو، از دیدگاه من مهمترین بعد شخصیت اجتماعی آقای دکتر رجالی، رک بودن ایشان است که شاید این روزها در فضای علمی کشور کمتر یافت شود. به نظرم، از جمله انتظاراتی که از یک عضو هیئت علمی در فضای آموزشی باید داشت، داشتن صراحت لهجه است. اگر یک استاد به چیزی که نمی‌داند، به صراحت اقرار کند و اشتباهاتش را به وضوح بیان و به خاطر آن‌ها عذرخواهی کند، می‌تواند در هدایت دانشجو برای شکل‌گیری بهتر شخصیت اجتماعی او (منظور بهبود رفتار متقابل) موثر باشد. اگر در جامعه‌ای انسان‌ها، به راحتی نظرات و احساسات خود را بیان کنند و به خاطر اشتباهاتشان عذرخواهی کنند، آن جامعه دچار "الکنیسم اجتماعی" نخواهد شد. صراحت لهجه و پذیرش اشتباه، نقطه مقابل پدیده‌هایی چون "سواد مصنوعی" و "توهم دانایی" است.
ب) شخصیت آموزشی: یکی از نکات بارز در شخصیت آقای دکتر رجالی، توجه ایشان به آموزش و اهمیتی است که برای آموزش در کلیه مقاطع (نه تنها دانشگاه) قائل هستند. مهمترین جمله‌ای که از ایشان به یادگار دارم این است که "آموزش یک صنعت است". این جمله حاوی نکات ارزشمندی است که در ادامه به برخی از آن‌ها خواهم پرداخت. در واقع، اگر علم، آموزش، تکنولوژی و نوآوری را پایه‌های پیشرفت هر کشوری بدانیم، آموزش مهمترین رکن پیشرفت محسوب می‌شود. اما فارغ از اهمیت آموزش، نگاه صنعتی به آن چه معنایی دارد؟ یک صنعت باید هدفمند باشد و هدف آن ساخت یک کالای ضروری باشد. هدف از تولید یک کالا باید رفع حداقل یک نیاز باشد، در غیر این صورت تولیدکننده نمی‌تواند به کارش ادامه دهد. در عین حال، در تولید یک کالا باید به رضایت مصرف‌کننده نیز توجه کرد. وقتی یک کالا به بازار عرضه می‌شود، باید نتیجه ارائه آن در رفع نیازهای مورد نظر ارزیابی شود. به طور پیوسته باید در بروزرسانی و ارتقای کیفیت تولیدات (با برنامه‌ریزی و هم‌افرایی) تلاش کرد. از طرفی برای فروش بهتر به تبلیغات حرفه‌ای نیاز است. محصول صنعت آموزش، نسلی است که بهتر (نسبت به کسانی که آموزش ندیده‌اند) فکر می‌کند و مسئولانه تصمیم می‌گیرد. همین جمله ساده به عنوان رسالت دانشگاه ای تی اچ زوریخ (که یکی از دانشگاه‌های برتر اروپا است) اعلام شده است.
نکته مهم و شاید مبهم در صنعت آموزش این است که خروجی آن انسان‌هایی است که بتدریج بالنده می‌شوند و مشکلی که آموزش کشور با آن مواجه بوده است این است که این تغییرات برای همگان به وضوح مشهود نیست (و به عبارتی به راحتی قابل کتمان است). همین امر باعث ایجاد مشکلات عدیده‌ای توسط برنامه‌ریزان خرد و کلان در کشور شده است. باید پیوسته به آنان تذکر داد که آموزش را نمی‌توان با روش‌های مهندسی (آیین‌نامه‌های دستوری) و یا پلیسی مدیریت کرد. آموزش از جنس علوم انسانی است، زیرا با رشد فکری انسان‌ها سر و کار دارد. اولین نیاز آموزش آرامش است. باید با خرد جمعی، روش‌های علمی، کمک گرفتن از متخصصین آموزش و ارزیابی محصولات آموزشی آن را مدیریت کرد. شاید به جرأت بتوانم بگویم که بخش عمده عمر حرفه‌ای آقای دکتر رجالی در همین راستا صرف شده است. ایشان همواره با انرژی بسیار بالا و با روش‌های علمی، تلاش کرده‌اند مدیریت آموزش در کشور را اصلاح کنند. در مکتب مکتب رجالی، عمده توان دانشگاهی باید صرف آموزش (بویژه در دوره کارشناسی) و مدیریت آن (به منظور بهبود آموزش) شود. ایشان اعتقاد دارند هرآنقدر که امروز به کیفیت آموزش بیاندیشیم، فردای بهتری در انتظار ما خواهد بود. قدردان زحمات آقای دکتر رجالی در پیشرفت آموزش کشور هستم و برای ایشان آرزوی سلامتی دارم.
یاد بعضى نفرات،
روشنم مى‌دارد،
قوتم می‌بخشد،
راه می‌اندازد.
(نیما یوشیج)
